روانشناس کودک و نوجوان، روان درمانی کودک با دکتر ویدا بنیادی

روان‌درمانی کودک، یک رویکرد درمانی تخصصی است که در آن روانشناس کودک به کودکان کمک می‌کند تا احساسات، افکار و رفتارهای خود را درک و مدیریت کنند. این روش، برخلاف درمان بزرگسالان، اغلب از زبان بازی، هنر و داستان‌گویی برای برقراری ارتباط با کودک استفاده می‌کند.

هدف اصلی، ایجاد یک فضای امن و حمایتی است تا کودک بتواند آزادانه خود را بیان کند و مهارت‌های لازم برای حل مسائل و مقابله با استرس را بیاموزد.

۱. روانشناس کودک و درمان شناختی ـ رفتاری (CBT)

یکی از رایج‌ترین و اثبات‌شده‌ترین رویکردها برای درمان کودکان است. در CBT کودک یاد می‌گیرد افکار منفی خود را شناسایی کند، آن‌ها را به چالش بکشد و جایگزین افکار سازنده کند. برای مثال، کودکی که دچار اضطراب امتحان است ممکن است فکر کند: «من حتماً شکست می‌خورم.» درمانگر به او کمک می‌کند این فکر را با جمله‌ای منطقی‌تر مانند «من تلاش کرده‌ام و می‌توانم موفق شوم» جایگزین کند.

CBT در درمان مشکلاتی مانند اضطراب جدایی، وسواس، افسردگی و مشکلات رفتاری بسیار مؤثر است. همچنین این روش معمولاً کوتاه‌مدت است و نتایج قابل مشاهده‌ای در مدت زمان محدود به همراه دارد.

این رویکرد به کودک کمک می‌کند تا ارتباط بین افکار، احساسات و رفتارهای خود را درک کند و به کودک می‌آموزد که چگونه الگوهای فکری منفی را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار واقع‌بینانه‌تر جایگزین کند. این روش برای درمان اضطراب، افسردگی و اختلالات وسواسی در کودکان بسیار مؤثر است.

۲. درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT) با روانشناس کودک

این روش بیشتر برای نوجوانانی که رفتارهای خودآزارانه یا افکار آسیب‌زننده دارند کاربرد دارد و ترکیبی از آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان، ذهن‌آگاهی و مهارت‌های بین‌فردی است. هدف این درمان این است که کودک یا نوجوان بیاموزد احساسات شدید خود را مدیریت کند و به جای واکنش‌های ناگهانی، راه‌های سالم‌تری برای ابراز هیجانات پیدا کند.

۳. بازی‌درمانی (Play Therapy) به همراه درمانگر کودک

کودکان اغلب از طریق بازی، افکار و احساسات پنهان‌شده‌ی خود را نشان می‌دهند. بازی‌درمانی دقیقاً بر همین اساس طراحی شده است. در این روش، درمانگر از اسباب‌بازی‌ها، عروسک‌ها، لگو، نقاشی یا بازی‌های نمادین استفاده می‌کند تا به کودک کمک کند احساساتش را بیان کند. برای مثال، کودکی که خشونت در خانه را تجربه کرده ممکن است با استفاده از عروسک‌ها صحنه‌های پرخاشگری را بازسازی کند. درمانگر از این سرنخ‌ها برای درک بهتر دنیای درونی کودک و کمک به او استفاده می‌کند.

بازی زبان طبیعی کودکان است. در بازی‌درمانی، روان‌درمانگر از اسباب‌بازی‌ها، عروسک‌ها و ابزارهای خلاقانه برای کمک به کودک استفاده می‌کند تا احساسات خود را که با کلمات نمی‌تواند بیان کند، نشان دهد. این روش به کودک اجازه می‌دهد تا در یک محیط امن، ترس‌ها، خشم‌ها و نگرانی‌های خود را به نمایش بگذارد و با آن‌ها کنار بیاید.

۴. درمان والد ـ کودک (PCIT)

این روش با تأکید بر رابطه‌ی والد و کودک انجام می‌شود. درمانگر به والدین آموزش می‌دهد که چگونه در لحظات بازی یا تعامل روزمره، رفتارهای مثبت کودک را تقویت کنند و در برابر رفتارهای منفی واکنش مناسب نشان دهند. PCIT به‌ویژه برای کودکانی که مشکلات رفتاری شدید یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای دارند مؤثر است.

۵.  روانشناس کودک و روان‌درمانی خانوادگی

گاهی اوقات مشکل کودک تنها به فرد او مربوط نمی‌شود بلکه ریشه در روابط خانوادگی دارد. در روان‌درمانی خانوادگی همه‌ی اعضای خانواده در جلسات حضور پیدا می‌کنند. این روش کمک می‌کند الگوهای ارتباطی ناسالم شناسایی و اصلاح شوند. برای مثال، کودکانی که شاهد دعواهای مکرر والدین هستند ممکن است علائم اضطراب یا افسردگی نشان دهند و در این شرایط، حضور خانواده در روند درمان ضروری است.

برای پیشگیری از قرار گرفتن در معرض آسیبهای خانواده و به دنیا آوردن کودکانی که قربانی اینگونه آسیبها هستند بر زوجهای جوان لازم است که پیش از ازدواج و رفتن زیر یک سقف از مشاوره های قبل از ازدواج بهره برده و در صورت توافق رفتاری و اخلاقی اقدام به تشکیل خانواده نموده و سپس فرزندان را وارد کانون خانواده نمایند.

روان‌درمانی کودک یک فرآیند تیمی است و نقش والدین در آن حیاتی است. روان‌درمانگر معمولاً جلساتی را با والدین برگزار می‌کند تا آن‌ها را در جریان پیشرفت درمان قرار دهد و راهکارهای عملی برای حمایت از فرزندشان در خانه ارائه دهد. مشارکت فعال والدین، به کودک کمک می‌کند تا آنچه در جلسات درمانی یاد گرفته را در زندگی روزمره خود به کار گیرد.

۶. روان‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (CPP)

این رویکرد مخصوص کودکان خردسال (۰ تا ۵ سال) است که تجربه‌های آسیب‌زا یا استرس‌های شدید داشته‌اند. هدف CPP بازسازی احساس امنیت در کودک از طریق تقویت رابطه‌ی او با والد یا مراقب اصلی است. درمانگر به والد کمک می‌کند تا درک بهتری از نیازهای هیجانی کودک پیدا کند و پاسخ‌های حمایتی‌تری ارائه دهد.

۷. درمان فیلیال

فیلیال ‌تراپی (Filial Therapy) یا درمان فیلیال، یک نوع بازی‌درمانی آموزش‌محور هست که در آن والدین آموزش می‌بینند خودشان نقش درمانگر بازی را برای فرزندشان ایفا کنند. یعنی به‌جای اینکه فقط درمانگر با کودک کار کند، درمانگر به والدین یاد می‌دهد که چطور از طریق بازی، گوش دادن فعال، و ایجاد ارتباط عاطفی عمیق، به فرزندشان کمک کنند احساساتش را بیان کند و مشکلات رفتاری یا هیجانی‌اش را مدیریت کند.

این درمان به تقویت رابطه والد ـ کودک کمک می‌کند. والدین آموزش می بینند که به احساسات کودک حساس‌تر باشند. کودک حس می‌کند شنیده و درک می شود. نتایج درمانی پایدارتر می‌شوند، زیرا والدین در خانه روند درمان را ادامه می‌دهند.

در این روش والدین خود آموزش می‌بینند تا نقش درمانگر بازی را برای کودک بر عهده بگیرند. این کار نه‌تنها به کودک در بیان احساسات کمک می‌کند بلکه رابطه‌ی عاطفی والد و کودک را نیز عمیق‌تر می‌سازد.

۸. درمان‌های هنری و خلاقانه

هنر‌درمانی، موسیقی‌درمانی یا تئاتر‌درمانی ابزارهایی ارزشمند برای کمک به کودکانی هستند که توانایی بیان شفاهی احساسات خود را ندارند. نقاشی کردن، نواختن موسیقی یا ایفای نقش می‌تواند به آن‌ها فرصت دهد احساسات سرکوب‌شده‌ی خود را به شیوه‌ای سالم تخلیه کنند.

نقاشی، مجسمه‌سازی و داستان‌سرایی ابزارهای قدرتمندی برای بیان خود هستند. این درمان‌ها به کودک فرصت می‌دهند تا بدون نیاز به کلمات، احساسات پیچیده خود را به نمایش بگذارد و آن‌ها را پردازش کند.

۹. آموزش مدیریت والد (PMT)

این رویکرد تمرکز اصلی را روی والدین قرار می‌دهد. والدین یاد می‌گیرند چگونه با استفاده از پاداش، تقویت مثبت، و پیامدهای منطقی رفتار کودک را هدایت کنند. PMT بیشتر برای مشکلات رفتاری شدید مانند پرخاشگری یا بی‌انضباطی در مدرسه کاربرد دارد.

روانشناس کودک و نوجوان در طی جلسات مشاوره اولیه با والدین و کودک تشخیص می دهند که کدام رویکرد یا چند رویکرد درمانی، همزمان برای کمک به روان کودک نیاز است و با به کار بردن این روش و تکنیکها به درمان فرد آسیب دیده می پردازند سرکار خانم دکتر ویدا بنیادی به عنوان یک روانشناس متبحر با شما در درمان فرزند خود همکاری می نماید.